#قسمت _نهم_کتاب_مزخرفات _فارسی

بازنویسی کلیت کتاب 'مزخرفات فارسی'

رضا شکراللهی

انتشارات ققنوس،زمستان1396

چاپ ششم 1398

هزار و صد نسخه
=====================================

فهرست

مقدمه9

زنگ اول: شیرینی زبان11

ِگردن نازکِ زبان مادری14

هکسره حق مسلم ماست16

دستاوردهایی که با پا می آوریم18

در ستایشِ کردن21

منتظران متوقع23

مختلفِ گوناگونِ پر شمارِ متفاوت26

29!راجبه حیضّ انتفا

مزخرفاتِ لایتَچَسَبک32

لشکر گاف35

یدک کشیِ ورزشی و سیاسی37

کلنجار39

دستمال قیصریه در قیطریه42

44معلق بازی پیش غازی یا قاضی؟

سنگی برای واکندن، سنگی برای به سینه زدن46

بحث شیرین پنبه زنی 48

50!چه کشکی،چه پشمی،چه دوغی

مَثَل های "آب"دارِ خشکیده52

دمار روزگار یعنی کجا؟54

دو دلار بده آش57

اکبر مشتی مندلی59

دروغ حناق هست یا نیست؟61

ثواب و کباب و صواب64

دست مریزاد یا پس مریضاد؟66

تصفیه حساب یا تسویه حساب68

محذور و محظور و معذور71

74!خبرگضاری

پیشخان یا پیشخوان؟76

کج دار و مریز79

انضباط دسته دار81

غلت زدن در غلط83

اِعمالِ قانون را صرف نکنید87

جیگر یا میانجیگر؟89

آپاراتی تسلیت90دستاوردهایی که با پا می آوریم

غلط نامصطلح93

انتقادِ آدم باید از آدم باشد95

رشادت در رسوخ97

مراقب رقیب باشید99

این جانبه شاعره ای هستم فارسی زبانه101

جهشِ سوق الجیشی103

تیترهای چپ اندر قیچی105

نتایج همه کَس کُش109

گفت وگو با طعم "واو" 112

نوروز؛از جشن تا عید114

لفت دادن در یک ثانیه116

پینگلیش؛ نوشتن به سبک دایناسورها118

این یکی شیر است که همرسانی می شود120

خرکیف و عصر هیروگلیف مدرن122

دستم رو بگیر، نه دستمُ  و نه دستم و125

غلط کردی که خوب نوشتی130

یک فقره ویرایش سیاسی132

زنگ آخر: ویراستار یا وَویراستار؟134
============================

مزخرفاتِ لایتَچَسَبک

ماشاءالله شمس الواعظین در سال 1389 بود که در مصاحبه با یک تلویزیون عربی گفت محمود احمدی نژاد "جنون العظمه" دارد و به اتهام مجنون خواندن رئیس دولت و البته چند اتهام دیگر به زندان محکوم شد. "جنون العظمه" در عربی ربطی به معنای جنون در فارسی ندارد بلکه یک اصطلاح است به معنای خود بزرگ بینی. البته همان زمان شمس الواعظین این را توضیح داد و گفت که مقصودش دیوانگی نبوده(آن هم از نوع عظیم)، ولی گویا توضیحش ناشنیده ماند و شد آنچه شد.

اصطلاحات دیگری هم هستند در زبان عربی که با معنای همان واژه یا همان خانواده آن در زبان فارسی تفاوت دارند. یکی دو هفته پیش بود که صادق خرازی هم در باره حصر خانگی میر حسین موسوی به روزنامه عربی الحیات گفت:"و نحنُ نِسعی لانهاء الاقامه الجبریه عنهما." کلامش را ترجمه کلمه به کلمه کردند و برخی به او تاختند که چرا به جای "حصر خانگی" گفته است "اقامت اجباری". اما "اقامه الجبریه" در عربی اصطلاحی است دقیقآ برای "بازداشت خانگی" یا همان "حصر خانگی". در این مورد هم ندیدم توضیح این اشتباهِ ناشی از تشابه و همسایگی زبان عربی با فارسی، بر وضع صادق خرازی اثری گذاشته باشد؛ به خصوص که به خاطر فعالیت سیاسی اخیر او در راه اندازی تشکیلات "ندا" فحش خورش هم بسی ملس شده است.

واژه ها و اصطلاحات زیادی نیز در زبان فارسی هست که رگ و ریشه عربی دارند، ولی همه آن ها الزامآ در همان معنای عربی به کار نمی روند. دسته ای هم هستند که ظاهری غلط انداز دارند ولی اصلا به آن شکل در زبان عربی وجود ندارند و در سیر "واژه سازی دورگه" وارد زبان روزمره ما شده اند.

از دسته اول، معروف ترین و دم دستی ترینشان "مزخرف" است که خیلی از ما آن را در توصیفِ کوبنده هر چیز به درد نخور و احمقانه به کار می بریم و خیال خودمان را راحت می کنیم و خیال مخاطبمان را ناراحت. به خصوص اگر پای مخاطب خاص در میان باشد که تازه موتور مزخرف پرانِ دو طرف روشن می شود و آخر هم معلوم نمی شود کی مزخرف گفته یا کدامشان آدم مزخرفی است. در این مورد عرب ها مشکلی ندارند، چون این جور وقت ها می گویند "هراء" و خودِ مزخرف را در دو معنای "آراسته" برای اشیا و اشخاص و "چاشنی زده" برای غذا به کار می برند.

نمونه های دیگری هم هستند که در این گروه قرار می گیرند. مثلا "تورّق" را در فارسی ابتدا برای ورقه ورقه شدن به کار می برده ایم، ولی امروزه برای چیزی به کار می بریم که عرب ها به آن "تصفّح" می گویند، یعنی ورق زدن کتاب برای مرور آن. یا مثلا "جهاز" که در عربی به معنای "دستگاه"است ولی در فارسی، بزرگ ترین مصیبت خانواده ها هنگام ازدواج دخترشان. در عربی "جهازیه"  هم هست به معنای سیستماتیک، ولی در فارسی می نویسیم "جهیزیّه" به همان معنای مصیبت باری که گفتم. یا شاید ندانید که "اهتراز" در اصل به معنای لرزش و جنبیدن است و حالا در زبان فارسی تبدیل شده به برافراشته شدن. یا "تردید" که معنای آن در عربی امروز، تکرار کردن و بازگرداندن است، ولی ما در مفهوم دودلی و شک کردن به کار می بریم.

واژه های دیگری هم هستند که اصلا در زبان عربی وجود یا کاربرد ندارند و در سیر "واژه سازی دورگه" وارد زبان روزمره شده اند؛ مثل مایوس،تدفین،شکیل،عطوفت،عصبانی،تمسخر،تبانی،خجالت،اسارت و دخالت. صورت این جور واژه ها به ظاهر عربی است، ولی در واقع بر ساخته های ما فارسی زبان ها هستند. نمونه های خلاقانه و شیرین تری هم داریم،مثل "لایتچسبک" که استفاده اش گاهی اوقات بدجوری می چسبد!