شهر گور : اولین شهر دایره ای شکل ایران

‎باستان شناسی با پویا منصفی/ Archaeology With Pouya Monsefi‎ 

شهر گور نخستین شهر دایره‌ای شکل ایران

شهر گور که به نخستین شهر دایره‌ای شکل ایران شهرت دارد در نزدیکی فیروزآباد فارس واقع شده. این شهر یکی از شگفت‌انگیزترین محوطه‌های باستانی ایران می‌باشد. کشف نقش چهارشاهزاده ساسانی روی بقایای کاخی از دوره اردشیر بابکان به همراه کف منقوش رنگی از این دوره بخشی از این شگفتی‌ها است که با گذشت بیش از ۲۰۰۰ سال همچنان رنگ‌های به کار رفته در آن تندرست مانده‌است. این شهر مملو از نقاشی‌ها و تصاویر باستانی از آن دوره ساسانی است. قطر شهر گور ۲ کیلومتر و دورتادور آن حصاری خشتی با خندقی به عرض ۵۰ متر محصور کرده‌است چهار دروازه به نام‍های دروازه هرمز در شمال، دروازه اردشیر در جنوب، دروازه مهر(میترا) درشرق، دروازه بهرام در غرب، ورودی‌های این شهر را تشکیل می‌دهند.در بخش مرکزی شهر به شعاع ۴۵۰ مترکه به وسیله حصاری از سایر بخش‌های شهر مجزا می‌شده بناهای حکومتی ومحل اقامت درباریان بوده مهم‌ترین بناهای آن شامل: منار وتخت نشین(طربال) است.

آثار باستانی شهر گور که در ۵۰ کیلومتری شرق میمند و ۶ کیلومتری شمال فیروزآباد واقع شده‌اند سابقه تاریخی این شهر به زمان هخامنشیان باز می‌گردد. اسکندر مقدونی که از مقاومت مردم این شهر به ستوه آمده بود دستور داد با بستن سد شهر را به زیر آب ببرند.

اردشیر بابگان فرزند بابگ نوه ساسان موبد معبد آناهیتا پس از پیروزی بر اردوان پنجم سلسله ساسانیان را بنیانگذاری کرد و شهر گور را مقرحکومت خویش قرار داد.این شهر به نام‍های اردشیر خوره، وه ارشیر، به اردشیر، اردشیر خره، شهر گور، شهر جور خوانده می‌شود. بازسازی شهر به دوره اشکانیان بر می‌گردد چرا که ساختن شهر دایره‌ای شکل مختص پارتیان بوده‌است، اردشیر پس از پیروزی بر اردوان این شهر را احیا می‌نماید.

در زمان ساسانیان شهر گور به دلیل داشتن بزرگ‍ترین کتابخانه مشرق زمین و وجود کتب گران‍بها و کمیاب به دارالعلم مشهور بود. شهر گور در این زمان عظمت خاص و به اندازه شهر استخر وسعت داشته و چهار دروازه داشته‌است. شهر گور در آن زمان بدلیل واقع شدن در مسیر تجارت کشورهای چین- هندوستان و روم و بندر سیراف از رونق اقتصادی و بازرگانی خاصی برخوردار بوده بعد از تصرف شهر گور توسط مسلمین در زمان خلیفه دوم به فرماندهی (یداله بن عامر) نام جور به آن نهادند و به علت اهمیت از طریق خلفای راشدین دارای فرماندار منتصب بوده‌است. شهر فعلی فیروزآباد بنا به دستور عضدالدوله دیلمی بنا شد و تا اوایل دولت سلجوقیان کاملاً آباد و از رونق خاصی برخوردار بود بطوری که اکثر مورخین از اهمیت و رونق آن یاد کرده‌اند.

شهرگور به شکل دایره بنا شده‌است. در وسط این شهر منار بلندی مشاهده می‌شود که احتمالا محل نگهداری آتش بوده‌است. به گفته مورخین غربی در زمان امپراطوری پیزانس نقشه معماری ۴۰۰ شهر اروپا از آن برگرفته شده‌است.

نقش برجستهٔ اردشیر بابکان: در ۱۸ کیلومتری فیروز آباد یک مجلس نقش برجسته از اردشیر بابکان در حالی که حلقه شهریاری را از اهورامزدا می‌گیرد حجاری شده‌است.

نقش رستم دارابگرد: این نقش برجسته که صحنه پیروزی شاپور اول بر والرین امپراطورروم شرقی را نشان می‌دهد. بر بالای چشمه‌ای حجاری شده‌است و از زیباترین نقوش ساسانی است. قلعه دختر: در ۶ کیلومتری شهر کنونی فیروز آباد آثار قلعه معظمی از سنگ و گچ برفرازکوهی مشخص است که متعلق به زمان ساسانی است.

آتشکده ساسانی: در نزدیکی مناره شهر گور ویرانه‌های آتشکده فیروز آباد از سنگ‌های‌تراش بزرگ باقی است که از آثار اردشیر بابکان ساسانی است .

کاخ اردشیر پاپکان : بیرون از ویرانه‌های شهر قدیم گور و به فاصله ۲ کیلومتری آن بنای‌بزرگی با سه گنبد و ایوان‌ها و دهلیزها و اطاق‌های متعدد که متعلق به دوره ساسانی است وجود دارد این بنا به آتشکده معروف است و بعضی‌ها معتقدند که کاخی است متعلق به اردشیر بابکان.